Te Kete Ipurangi Navigation:

Te Kete Ipurangi
Communities
Schools

Te Kete Ipurangi user options:


Tirohia mā te reo: Māori Ingarihi

Waikano 3

Te ngohe: Te tūhurahura waikano - Ngā taumata 3 me 4

Ngā Whāinga Paetae: Te Weu me te Aka

3.1 (ii) Ka tautohu, ka whakarite i ngā panoni pūmau me ngā panoni rangitahi o ētahi matū. Te Marautanga o Aotearoa (wh. 100) Ō Kawekawe, Ngā Āhuatanga me ngā Panoni Matū.
4.1 (i) Ka whakarōpū i ētahi matū mā te mātakitaki me te ine i ngā āhuatanga ōkiko, kawekawe hoki, pēnei i te kawe hiko, te kawe pōkākā, me te waikawatanga. Te Marautanga o Aotearoa (wh. 101) Ō Kawekawe, Ngā Āhuatanga me ngā Panoni Matū.

Te putanga ako

Ka taea e au:

  • te hanga matapaenga mō te ranu mea
  • te ranu matū me te whakaahua i ngā panoni
  • te tautohu panoni pūmau, ngā panoni rangitahi rānei. 
Ngā paearu angitu Aromatawai whaiaro Aromatawai ā-hoa Aromatawai ā-kaiako
Tino pai He pai Āhua pai Tino pai He pai Āhua pai Tino pai He pai Āhua pai
Ka taea e au te hanga matapaenga mō te ranu mea.                  
Ka taea e au te ranu matū me te whakaahua i ngā panoni.                  
Ka taea e au te whakamārama he aha ētahi mea i totohu ai.                  

Ngā utauta

  • He toutou tī
  • He kāpeti pūwhero
  • He aniana
  • He houra tunutunu
  • He winika
  • He pire rino turuki pēnei i te Ferrograd kei roto ko te Pākawa Pungatara Rino
  • He kapu pepa
  • He tīkera
  • He ngaruiti
  • He tīpune me te naihi
  • He kāri mā
  • He penehinu wākihi
  • He paraihe peita

Kei tēnei tūhuratanga ka waihanga waikano koe e rite ana ki ērā ka hangaia mā te whakamahi i te hīnau, te tānekaha, me te raurēkau. Ka whakamahi kētia e koe he toutou tī, he kāpeti pūwhero, me ētahi aniana pēnei i te ripanga i raro nei.

Te waikano harakeke

He waikano kua hangaia ki ngā mea whakauru o te kīhini

Te hīnau kua ranua ki te paruparu whai rino Te tī i tāpiritia ai te pire rino
Te tānekaha i ranua ki te pungarehu Te kāpeti pūwhero i tāpiritia ai te houra tunutunu (ko te houra tunutunu he matū ka tāpiritia ki te paura pēkena ka hanga haurehu ina ranua ki te waikawa. Mā te haurehu e piki ai te rēwena.)
Te raurēkau Ngā kiri aniana

Ka whai wāhi he panoni tae ki ēnei waikano katoa. I mua i te whakahaere i tō tūhuratanga, hangaia he matapaenga.

Te waikano ka hangaia ki te:

Ko tētahi tae ka puta, ki tō whakaaro?

Te toutou tī i tāpiritia ai te pire rino  
Te kāpeti pūwhero i tāpiritia ai te houra tunutunu  
Ngā kiri aniana  

Te waihanga i te waikano

  1. Te waikano toutou tī
    Ringihia he hauwhā kapu wai paera ki runga i te toutou tī. Waiho kia waiwai ana mō te meneti kotahi. Tangohia te toutou tī, ka tāpiri i te hauwhā pire turuki rino kua nakunakuhia.
  2. Te waikano kāpeti pūwhero
    Paeratia he kapunga kāpeti pūwhero kua kōripia i roto i te kapu wai mō te 2 meneti. Tangohia ngā rau kāpeti, ka hoatu kia rua ngā tīpune houra tunutunu. 
  3. Te waikano aniana
    Paeratia he kapunga kiri aniana i roto i te kapu wai mō te 2 meneti.
  • He aha ngā huringa tae e kite ana koe?

Te matū waikano

Te tae i mua

I muri i te tāpiri i te:

Te tae i muri

He toutou tī   pire rino  
He kāpeti pūwhero   houra tunutunu  
He kiri aniana   wai wera  
  • I panoni te tae o ēhea waikano? 

Mā te whakamahi i tētahi penehinu toi rauiti tuhia he pikitia māmā i runga i tētahi kāri mā. Peitahia ngā wāhanga o tō pikitia mā te whakamahi i ngā waikano. Me whakarite kia toe tonu ētahi o ō waikano.

Mātakitaki mēnā ka panoni te tae o te waikano e toe tonu ana i muri i te hoatu i tētahi pune rahi o te winika, o te waihonga rēmana rānei.

Te waikano

Te tae i mua

I muri i te tāpiri i te:

Te tae i muri

He toutou tī   winika  
He kāpeti pūwhero   winika  
He kiri aniana   winika  
  • I panoni te tae i ēhea waikano i muri i te tāpiri winika?
  • I kite koe i ētahi atu panoni hāunga te tae i muri i te hoatu winika? Ki tō whakaaro, he aha i pērā ai?
  • Ki tō whakaaro, ka ahatia te tae o ēnei waikano mēnā ka hoatu koe i te houra tunutunu?

Hoatu he tīpune houra tunutunu ka kite mēnā i tika tō whakaaro.

Te waikano

Te tae i mua

I muri i te tāpiri i te:

Te tae i muri

He toutou tī   houra tunutunu  
He kāpeti pūwhero   houra tunutunu  
He kiri aniana   houra tunutunu  
  • I ahatia i tō hoatunga o te houra tunutunu ki ō wairewa? Ki tō whakaaro, he aha i pērā ai?

Ka pūmau ētahi o ēnei panoni, ka rangitahi ētahi atu. Hei tauira, mēnā ka ranu i te kahu-hua ki te wai, he rangitahi te panoni. Nā te māmā o te whakakore i te wai, mā te waiho kia whakaeto te wairewa, te take e pērā ai. Heoi anō, mēnā ka ranu koe i te kahu-hua ki te waihonga rēmana, ki te winika rānei, ka huri te kahu-hua kia mā, ā, kāore e taea tēnā te whakahoki.

Te ranunga

He panoni pūmau, rangitahi rānei

Te tī kua ranua ki te pire rino  
Te kāpeti pūwhero kua ranua ki te houra tunutunu  
Ngā kiri aniana kua waiwaitia ki te wai wera  
  • Ki tō whakaaro, he aha i rangitahi ai ētahi o ngā panoni kei runga?
  • Ki tō whakaaro, he aha i pūmau ai ētahi o ngā panoni kei runga?

Ranua ai ngā mea e tātou i te kīhini hei taka kai. I ētahi wā, ka whai wāhi tētahi panoni pūmau, i ētahi atu ka rangitahi kē te panoni.

  • Tuhia he rārangi o ngā panoni pūmau ka tūpono i te kīhini ina taka kai.
  • Tuhia he rārangi o ngā panoni rangitahi ka tūpono i te kīhini ina taka kai. 

Ka taea te hanga i ngā wairewa i ngā kapu pepa me te whakawera i roto i te ngaruiti.

Mā ngā kaiako

He hononga ki paetuktuku kē mō:

Hoki ake ki runga ^